Чалавечы ўспамін вельмі далёкі ад таго, каб пераказваць факты у чыстым выглядзе. Наратыў, прапанаваны рэспандэнтам, – заўсёды індывідуальная або калектыўная інтэрпрэтацыя факта. Таму ва ўспаміне хаваецца не дакладнае апісанне падзеі, а яе ацэнка. Але і яна вартая быць даследаванай.
У чым яе значнасць? Па-першае, успаміны, ці вусная гісторыя, удакладняюць афіцыйна прынятую версію мінулага. Гэта актуальна для Беларусі, бо сёння яе гістарычная палітыка будуецца на трохі мадэрнізаваных савецкіх ідэалагемах. Фактычна там няма месца погляду простага чалавека. Па-другое, цягам апошняга стагоддзя вусная гісторыя перастала быць толькі метадам гістарычнага даследавання. Яна ператварылася ў важны накірунак сацыяльна-гуманітарных даследаванняў, галоўны прадмет якіх – жыццёвы вопыт чалавека і яго памяць.
У першай частцы дадзенага курса выкладчыкі разгледзяць само паняцце вуснай гісторыі, этапы яе развіцця, яе актуальнасць для беларускай гістарычнай навукі, гуманістыкі і для сучаснага беларускага грамадства наогул. Другая лекцыя распавядзе пра айчынны шлях развіцця вуснай гісторыі, яе сучасны стан і перспектывы. Частка тры прадставіць метады даследавання вуснай гісторыі і асобныя вынікі. Далей аўтары разгледзяць тэмы Другой сусветнай вайны, пасляваеннай калектывізацыі ў Заходняй Беларусі і Чарнобыльскай катастрофы ва ўспамінах сведак. Апошнія дзве лекцыя дапоўнены відэаўспамінамі з калекцый Беларускага архіва вуснай гісторыі.
Вы незарэгістраваны, або не ўвашлі пад сваім акаунтам! Калі ласка, зарэгіструйцеся, каб адсочваць свой прагрэс і атрымаць доступ да дадатковых матэрыялаў курса!
Вусная гісторыя існуе столькі, колькі існуе гісторыя наогул. Можна ўспомніць і Герадота, які карыстаўся вуснымі аповедамі, калі пісаў сваю «Гісторыю»
Жуль Мішле імкнуўся суаднесці ўспаміны сведак французскай рэвалюцыі з матэрыяламі архіваў.
З цягам часу стаўленне да ўспамінаў мянялася некалькі разоў. У перыяд прафесіяналізацыі гістарычнай навукі ад іх адмовіліся, але праз стагоддзе вусная гісторыя вярнулася ў навуковы і грамадскі дыскурс. На сёння яна атрымала акадэмічнае прызнанне ў Злучаных Штатах Амерыкі і большасці краін Еўропы.
Што зроблена за апошнія 25 гадоў? Беларусі далёка да акадэмічнага прызнання вуснай гісторыі. Тым не менш у галіне яе развіцця дасягнута шмат.
Упершыню вусная гісторыя стала фактарам беларускага грамадскага жыцця ў 1988 годзе ў сувязі з Курапатамі. Тады былі апублікаваныя не толькі вынікі археалагічных даследаванняў, але і ўспаміны людзей, якія жылі ў наваколлі Курапат. Годам пазней выйшла кніга класіка беларускай гісторыі Мікалая Ўлашчыка «Была такая вёска», у якой аўтар, апісваючы жыццё родных мясцін, таксама выкарыстоўваў вусныя ўспаміны.
Традыцыйная рамка, якой карыстаюцца вусныя гісторыкі пры аналізе ўспамінаў, – паняцце калектыўнай памяці ў разуменні сацыёлага Марыса Хальбвакса.
Па Хальбваксу, калектыўная памяць – гэта памяць пэўнай групы людзей, якая адрознівае яе ад іншых груп і якая перадаецца з пакалення ў пакаленне.
На сёння Беларусь мае значны комплекс вуснагістарычных крыніц, сабраны Беларускім архівам вуснай гісторыі. Гэта больш за 1200 ўспамінаў – пераважна, расказы вяскоўцаў 20-30-х гадоў нараджэння. І, сыходзячы са спецыфікі гэтай сацыяльнай групы, можна казаць пра некаторыя асаблівасці яе калектыўнай памяці.
Пасляваенная калектывізацыя ў Заходняй Беларусі прывяла да значнай трансфармацыяй у жыцці беларускага вясковага грамадства другой паловы XX стагоддзя: у формах гаспадарання і менталітэце.
У 2015-2017 гадах Беларускі архіў вуснай гісторыі правёў некалькі экспедыцый з мэтай даследаваць калектывізацыю ў Заходняй Беларусі ва ўспамінах сведак. Навукоўцы працавалі на Палессі, Лідчыне і Маладзечыншчыне.
Аварыя на Чарнобыльскай АЭС – адна з найбуйнейшых тэхналагічных катастроф у гісторыі Беларусі.
У свой час гэта тэма вельмі скалыхнула грамадства, але зараз, праз 30 год пасля аварыі, мы назіраем так званы канец праекта Чарнобыль.
Чаму аварыя на АЭС сышла з цэнтру сацыяльнага жыцця краіны?
У 2015 годзе Беларускі архіў вуснай гісторыі рэалізаваў праект, прысвечаны Чарнобылю: было сабрана каля 45 інтэрв’ю з непасрэднымі ўдзельнікамі і сведкамі аварыі.
